📚✍️یادداشت | حامد کاظم‌زاده خوئی
پایگاه خبری دروازه سنگی
در روزگاری که سرعت تحولات فناوری و ظهور رسانه‌های نوین، سبک زندگی مردم را دگرگون کرده و فرهنگ مطالعه در سایه تهدیدهای متعددی چون «مطالعه‌گریزی»، «فرهنگ مصرف‌گرایی»، «سرگرمی‌های زودگذر» و «سطحی‌نگری رسانه‌ای» قرار گرفته، نهادهای مردمی بیش از هر زمان دیگری می‌توانند به کمک فرهنگ بیایند و چراغ کتابخوانی را در دل جامعه روشن نگه دارند.
یکی از مهم‌ترین و کارآمدترین این نهادها، سازمان‌های مردم‌نهاد (سمن‌ها) هستند؛ نهادهایی برخاسته از متن جامعه، بی‌واسطه و آگاه از نیازهای محلی که می‌توانند نقش قابل‌توجهی در توسعه فرهنگی ایفا کنند؛ آن هم در دورانی که بسیاری از نهادهای رسمی به‌دلایل ساختاری و مالی، در پیگیری مستمر فعالیت‌های ترویجی کتاب دچار محدودیت شده‌اند.
چرا سمن‌ها اهمیت دارند؟
سمن‌ها از آن رو اهمیت دارند که ساختار آن‌ها بر پایه مشارکت داوطلبانه، شوق فرهنگی و دغدغه اجتماعی شکل گرفته است. این نهادها برخلاف سازمان‌های دولتی، به راحتی می‌توانند با مردم گفت‌وگو کنند، در میان آن‌ها اعتماد اجتماعی ایجاد کنند و مشارکت را از شعار به عمل تبدیل کنند.
در زمینه کتاب و کتابخوانی، سمن‌ها می‌توانند:
-
پویش‌های مردمی کتابخوانی راه‌اندازی کنند،
-
به برگزاری نشست‌های نقد و بررسی کتاب بپردازند،
-
با مدارس، دانشگاه‌ها و کتابخانه‌ها تعامل ایجاد کنند،
-
کتابخانه‌های کوچک محله‌ای و سیار دایر کنند،
-
و در نهایت، با تولید محتوای فرهنگی در فضای مجازی، مخاطب جوان را با دنیای کتاب آشتی دهند.
تجربه‌های موفق در نقاط مختلف کشور
در برخی شهرها، سمن‌هایی همچون «یاران کتاب»، «دوستداران فرهنگ مکتوب»، یا «باشگاه‌های مطالعه مردمی» توانسته‌اند تحولات قابل توجهی ایجاد کنند. برای مثال، در استان‌های جنوبی کشور، سمن‌های بومی با بهره‌گیری از زبان و فرهنگ محلی، کتاب‌هایی با مضامین بومی تولید و توزیع کرده‌اند یا در مناطق روستایی، کتابخانه‌های مشارکتی با حضور اهالی راه‌اندازی کرده‌اند.
همچنین برخی سمن‌ها با جذب کمک‌های مردمی، اقدام به تهیه و توزیع بسته‌های کتاب برای کودکان مناطق کم‌برخوردار کرده‌اند که در کاهش شکاف فرهنگی بسیار مؤثر بوده است.
نقش این نهادها در خوی
در شهری مانند خوی، که پیشینه فرهنگی درخشانی دارد و خاستگاه نویسندگان، شاعران و فرهیختگان برجسته‌ای بوده، ظرفیت سمن‌ها در ترویج کتابخوانی هنوز به‌طور کامل بالفعل نشده است. در حالی که اداره کتابخانه‌های عمومی، اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی و آموزش و پرورش، به عنوان نهادهای رسمی در این حوزه فعالند، جای خالی نقش‌آفرینی گسترده‌تر سمن‌ها به‌چشم می‌خورد.
امروز بیش از هر زمان، خوی نیازمند فعالان فرهنگی، داوطلبان کتابخوان، دانش‌آموزان دغدغه‌مند و کنشگران اجتماعی است که در قالب سمن‌ها یا گروه‌های مردمی، کارزارهایی برای احیای فرهنگ کتابخوانی راه بیندازند. استفاده از ظرفیت هیئات مذهبی، انجمن‌های هنری، کتابفروشی‌ها، و حتی کافه‌کتاب‌ها می‌تواند پیوندی میان سنت و نوگرایی ایجاد کند.
پیشنهادهایی برای حرکت به جلو
-
ایجاد خانه سمن‌های کتاب‌یار: فضایی برای هم‌افزایی سمن‌ها با یکدیگر و با نهادهای فرهنگی رسمی.
-
برگزاری جشنواره‌های کتاب مردمی: رقابت‌های کتابخوانی بین محلات، مدارس و مناطق.
-
راه‌اندازی کارگاه‌های تربیت مروج کتابخوانی: آموزش مهارت‌های ترویج کتاب برای جوانان و فعالان اجتماعی.
-
پویش‌های کتاب‌رسانی به مناطق محروم: با همکاری خیرین و علاقه‌مندان به فرهنگ.
در پایان…
فرهنگ کتابخوانی نیازمند تنفس است؛ و این تنفس در گرو حضور فعال مردمی است. سازمان‌های مردم‌نهاد می‌توانند همان اکسیژنی باشند که روح فرهنگ را زنده نگه می‌دارد. در دورانی که بسیاری از ارزش‌ها دستخوش فراموشی یا بی‌تفاوتی شده‌اند، کتاب، همچنان نشانه‌ای از آگاهی، اندیشه و رهایی است. و سمن‌ها، مشعل‌دار این راه‌اند.
